Brzezina na sopran i fortepian do słów Jarosława Iwaszkiewicza (1951)
Wyk. Joanna Freszel – sopran, Mariusz Rutkowski – fortepian
Dokumentacja 31. festiwalu „Warszawskie Spotkania Muzyczne”
Studio Koncertowe Polskiego Radia im. Witolda Lutosławskiego Poniedziałek, 8 maja 2017, godz. 19.00
Organizatorzy koncertu: Związek Kompozytorów Polskich i Program 2 Polskiego Radia
Producent nagrania koncertu: Związek Kompozytorów Polskich
Nagranie z zasobów Związku Kompozytorów Polskich
Tekst pieśni pochodzi z opowiadania Jarosława Iwaszkiewicza Brzezina, stworzonego w Zakopanem w roku 1932, podczas pobytu w willi Atma u Karola Szymanowskiego. Iwaszkiewicz zafascynowany był wówczas chóralnymi Pieśniami kurpiowskimi i – jak pisał w Spotkaniach z Szymanowskim (PWM, Kraków 1947, s. 123) – dokonał poetyckiej adaptacji tekstu pieśni ludowej (chodzi zapewne o A chtóz tam puka). Z kolei Zygmunt Mycielski, goszcząc u Iwaszkiewiczów na Stawisku w 1951 roku, zainteresował się pieśnią Maliny – jednej z bohaterek Brzeziny.
Niezwykle istotne dla kompozytora kwestie wykonawcze zostały określone jako „Uwagi dla śpiewaczki”. W komentarzu na pierwszej stronie zapisu nutowego czytamy:
Andantino należy traktować swobodnie. Wartości nut mogą być spieszone lub zwalniane, jak w śpiewie wiejskim, byle były ściśle zgrane z fortepianem. Dykcja musi być bardzo wyrazista, na pierwszym planie. Całość, jak zawodzenie, chłopski lament, ale nie płaczliwy, ani zbyt espressivo. Pierwsza strofa jest krzykiem. Druga bardziej tajemnicza. Zwolnić na słowach: «po których muszą stąpać». Trzecia Lento. Ale nie przesadzać w wyrazie (na podstawie rękopisu przeglądanego w Wiśniowej 17 X 2019, por. fotografia).
Budowa tekstu słownego zdeterminowała formę pieśni. Każda ze strof jest powtórzona (ze zmianami melodycznymi), po czym następuje fortepianowe „dopowiedzenie”, rodzaj instrumentalnego komentarza prowadzącego stopniowo w coraz niższy rejestr i poziom dynamiczny. Brzezina to rodzaj chłopskiego lamentu, intymnej stylizacji utrzymanej „w duchu ludowym”, przechodzącej od krzyku do stłumionej rezygnacji.