Edukacja

Od najwcześniejszych lat Zygmunt Mycielski wykazywał ogromną wrażliwość na sztukę, w tym także na muzykę. Jako najmłodszy z czterech synów Marii Mycielskiej dość długo uczył się w domu, korzystając z pomocy zatrudnianych przez matkę nauczycieli.

W domu był też fortepian, do którego mały Zygmunt zasiadał bardzo chętnie. Jednak dopiero lato 1920 roku zapisać się miało w jego pamięci wydarzeniem przełomowym dla jego dalszej edukacji. Do Wiśniowej przyjechała wówczas w gościnę Maria Peterówna, pianistka i nauczycielka fortepianu z Krakowa. Spotkanie z nią okazało się być kluczowe dla przyszłości Zygmunta Mycielskiego. Jak wspominał po latach:

W owe lato przybyła do Wiśniowej pierwsza osoba, która pokazała mi wartości nut, kluczy i zasady harmonii. Miałem 13 lat. Grałem już „wszystko ze słuchu”, spędzałem każdą wolną chwilę przy fortepianie. Ktokolwiek ze starszych coś grał, zastawał mnie zasłuchanego ze wzrokiem wlepionym w ten magiczny dla mnie instrument, stary, odwieczny Erard, nakryty irchą, pokrytą bladym, zielonkawym haftem. Uczennica krakowskiego Instytutu Muzycznego, Maria Peterówna, późniejsza Kazimierzowa Wysocka dawała mi te pierwsze, tak spóźnione lekcje, gdy ja już pewny byłem, że tylko muzyce poświęcę życie (Z. Mycielski, „Pamiętnik", rękopis, Archiwum Zygmunta Mycielskiego, BN).

Dwa lata później Mycielski wyjechał do szkoły w Krakowie, gdzie jesienią 1922 rozpocząć miał naukę w V klasie II Państwowego Gimnazjum św. Jacka przy ul. Siennej 13.

Zygmunt Mycielski w 1920 roku. Ze zbiorów Towarzystwa im. Z. Mycielskiego w Wiśniowej

Wcześniejsze klasy zaliczył eksternistycznie w Gimnazjum Prywatnym im. Adama Mickiewicza we Lwowie, a następnie (od klasy czwartej) w Państwowym VI Gimnazjum im. Stanisława Staszica we Lwowie. Oznaczało to, że uczył się w domu, a w szkole składał tylko stosowne egzaminy. Wyjazd do Krakowa otwierał zatem nowy etap w życiu chłopca. Tam spędził kolejne lata. Decyzja o wstąpieniu do klasycznego gimnazjum w Krakowie podyktowana była także troską o zapewnienie Zygmuntowi bardziej profesjonalnego kształcenia muzycznego. Wybrano Kraków, gdzie zapewne matka Zygmunta znała lepiej środowisko artystyczne. I rzeczywiście, równolegle z nauką w gimnazjum młodzieniec zaczął uczęszczać na lekcje fortepianu i teorii do cenionego pianisty i pedagoga, Zygmunta Przeorskiego. Od 1915 roku nauczał on gry na fortepianie w Instytucie Muzycznym w Krakowie. Był też zaprzyjaźniony z rodzinami skoligaconych z Mycielskimi Pusłowskich i Rostworowskich. Zapewne dlatego wybrano go na nauczyciela dla Zygmunta.

Chłopiec rozpoczął prywatne lekcje z nim już we wrześniu 1922 roku. Początkowo rozwijał technikę pianistyczną, rychło jednak doszedł do wniosku, że pianistą nie zostanie. Już na początku stycznia 1923 roku notował w dzienniku:

Pozostaje kompozycya. Kompozycya! Wielkie słowo! – W to wierzyć mi się nie chce. By komponować i temu się poświęcić, trzeba mieć talent Schumanna lub Mendelssohna – by nie powiedzieć tych naprawdę wielkich. A o tem, czyż mi marzyć w moich „Nocturnach" wolno? (Z. Mycielski, „Notatki, Tom V. X 1921–IV 1924", rękopis, Archiwum Zygmunta Mycielskiego, BN)

Ale, choć próbował komponować jeszcze przed przyjazdem do Krakowa i próby te nadal kontynuował, długo jeszcze nie myślał poważnie o zostaniu kompozytorem. Na razie koncentrował się na poszerzeniu wiedzy o muzyce oraz ogólnej edukacji. Chodził na koncerty, do teatru i na wystawy, korzystając jak najwięcej z kulturalnego życia Krakowa.

Wiosną 1926 roku ukończył gimnazjum i zdał maturę.

Legitymacja studencka Zygmunta Mycielskiego. Ze zbiorów Towarzystwa im. Z. Mycielskiego w Wiśniowej

Z obowiązkowych trzech grup przedmiotów wybrał łacinę, polski i matematykę. Zadeklarował też w razie pomyślnego wyniku zapisanie się na Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Jagiellońskiego. I rzeczywiście, w październiku rozpoczął tam studia. Dość szybko zaczął uczęszczać na muzykologiczne wykłady profesorów Zdzisława Jachimeckiego i Józefa Władysława Reissa. To bowiem w ramach Wydziału Filozoficznego wykładano muzykologię, od 1922 roku w zakładzie o nazwie Seminarium Historii i Teorii Muzyki. Mycielski zaliczył na uniwersytecie dwa lata, a jesienią 1928 roku wyjechał do Paryża, by tam studiować kompozycję.

Zanim do tego doszło, przeszedł niemal dwuletni kurs nauki kompozycji pod kierunkiem ojca Bernardino Rizziego, działającego pod Wawelem włoskiego kompozytora i pedagoga. Rizzi przepowiadał mu kompozytorską karierę.

On nie będzie pisał recenzji, to dla starych pryków, on będzie komponował,

- powiedział któregoś razu, o czym uszczęśliwiony uczeń od razu napisał matce. Kompozycja stawała się zatem zajęciem traktowanym coraz poważniej. Choć przyszłość miała pokazać, że i recenzje będzie jednak pisał.

Pod koniec 1926 roku Mycielski poznał Karola Szymanowskiego.

Zygmunt Mycielski z Karolem Szymanowskim. Zakopane, lata 1930.

Niedługo potem poprosił go o przejrzenie swoich kompozytorskich prób, a następnie o radę, gdzie udać się na dalsze studia muzyczne. Szymanowski, który dostrzegł entuzjazm i zaangażowanie młodzieńca, zasugerował mu wyjazd na studia kompozytorskie do Paryża. Znajomość z Szymanowskim odegrała zatem w planach zawodowych Mycielskiego kluczową rolę. Także w perspektywie osobistej miała mieć przełomowe znaczenie. Nie dość, że wkrótce połączyły go z mistrzem przyjacielskie więzy, to wejście w krąg artystów skupionych wokół Szymanowskiego pozwoliło mu na akceptację homoseksualnych skłonności. Znalazło to swój wyraz także w wątkach podjętych pod koniec lat trzydziestych we własnej muzyce (balet Narcyz, czy dedykowane pamięci Szymanowskiego Lamento di Tristano).

Zanim do tego doszło, Mycielski wyjechał na studia do paryskiej École Normale de Musique. W stolicy Francji znalazł się na początku października 1928 roku. Znalazł się w klasie kompozytorskiej Paula Dukasa. Przedmiotów teoretycznych uczyła go Nadia Boulanger, która z czasem przejęła także nauczanie kompozycji. Jej erudycyjne podejście do kształcenia ogromnie Mycielskiemu odpowiadało i to właśnie ona stała się wkrótce najważniejszą przewodniczką młodego twórcy po świecie muzyki i sztuki. Do końca życia pozostali sobie bliscy, a Mycielski wielokrotnie podkreślał rolę francuskiej pedagog dla rozwoju polskiej muzyki, pisząc o niej z najwyższym uznaniem.

W Paryżu Mycielski pozostać miał, z krótszymi i dłuższymi przerwami, do 1936 roku.

Czas ten miał dla niego ogromne znaczenie. Odcisnął piętno nie tylko na poglądach muzycznych, ale i widzeniu roli kultury. To lata spędzone w Paryżu ustawiły tak naprawdę na całe dalsze życie jego myślenie w tym zakresie. Ukształtowały go jako kompozytora i jako człowieka kultury, głęboko zaciekawionego różnymi jej przejawami i spełniającego się w różnych działaniach: w muzyce – w Paryżu miały miejsce pierwsze wykonania jego wczesnych kompozycji; literaturze i publicystyce – z Paryża słał relacje z koncertów, a także opowiadania do polskiej prasy; a wreszcie w pracy społecznikowskiej – działał tu w Stowarzyszeniu Młodych Muzyków Polaków w Paryżu, od grudnia 1934 do maja 1936 jako jego prezes. Lata paryskiej edukacji stanowiły źródło, z którego Mycielski czerpał przez całe dorosłe życie. Także po II wojnie światowej, kiedy przyszło mu już pracować w zupełnie innych okolicznościach politycznych i życiowych.